SKĄD SIĘ WZIĘŁO BABIE LATO

Miesz­ka­my w kli­ma­cie, któ­ry nie po­zwa­la nam się znu­dzić po­go­dą. Kie­dy ma­my już do­syć li­sto­pa­do­wej sza­ru­gi, wy­cze­ku­je­my pierw­sze­go śnie­gu, że­by przy­krył ły­se drze­wa i roz­świe­tlił bu­re uli­ce. Kie­dy już na­je­ździ­my się na nar­tach i uprzy­krzy nam się po­ran­ne od­śnie­ża­nie sa­mo­cho­du, z ra­do­ścią wi­ta­my roz­to­py i cie­szy­my się co­raz cie­plej­szym wio­sen­nym słoń­cem. Po­tem nie­cier­pli­wie wy­glą­da­my cza­su, kie­dy bę­dzie moż­na wło­żyć let­nie su­kien­ki i wy­je­chać na wa­ka­cje. Lip­co­we upa­ły skła­nia­ją na­to­miast do ma­rzeń o chłod­niej­szych je­sien­nych dniach prze­świe­tlo­nych fe­erią zło­to­-czer­wo­nych od­cie­ni i peł­nych szu­mu li­ści, tych jesz­cze na drze­wach i tych pod no­ga­mi.

Nie znam ni­ko­go, kto nie za­chwy­ca się prze­ło­mem la­ta i je­sie­ni, spe­cy­ficz­nym dla pol­skie­go kli­ma­tu. Za oknem pięk­ne słoń­ce, w po­łu­dnie jesz­cze bar­dzo cie­pło, a przy­ro­da za­pew­nia licz­ne atrak­cje. Ze wzglę­du na ko­lo­ry­sty­kę czę­sto na­zy­wa­my ten okres zło­tą je­sie­nią, ze wzglę­du na to, że zja­wi­sko to jest cha­rak­te­ry­stycz­ne dla na­sze­go kli­ma­tu – rów­nież pol­ską je­sie­nią, ale dla­cze­go ten okres prze­ło­mu na­zy­wa­my ba­bim la­tem? Te­orii jest wie­le, ety­mo­lo­gia nie wska­zu­je jed­ne­go źró­dła.

TAJEMNICZE NICI

We wrze­śniu po­ja­wia się w po­wie­trzu mnó­stwo cie­niut­kich pa­ję­czych ni­tek, któ­re czę­sto zdej­mu­je­my z ubra­nia czy wło­sów. Kie­dy przyj­rzy­my się uważ­nie, zo­ba­czy­my na koń­cu każ­dej z nich ma­łe­go pa­ją­ka. W ten spo­sób wie­le ga­tun­ków pa­ją­ków po­dró­żu­je w po­szu­ki­wa­niu lep­sze­go miej­sca za­miesz­ka­nia czy schro­nie­nia na zi­mę. Zja­wi­sko to ob­ser­wo­wa­ne jest na ca­łej pół­ku­li pół­noc­nej – na tych ni­ciach przęd­nych pa­ją­ki po­tra­fią prze­mie­rzać kil­ku­set­ki­lo­me­tro­we od­le­gło­ści, cza­sem na spo­rej wy­so­ko­ści (do­strze­żo­no je na­wet na wy­so­ko­ści 1500 m). Na­zwa dla tych ni­ci przy­ję­ła się na­wet w bio­lo­gii, a okre­śle­nie roz­sze­rzy­ło się na czas, kie­dy jest ich naj­wię­cej, czy­li prze­łom wrze­śnia i pa­ździer­ni­ka. Dla­cze­go jed­nak na te pa­ję­cze nit­ki mó­wi­my „ba­bie”?

LATO STARYCH KOBIET…

Ba­ba to daw­ne okre­śle­nie sta­rej ko­bie­ty (dzi­siaj na ta­kie pa­nie, na­wet z na­mi nie­spo­krew­nio­ne, mó­wi­my ła­god­niej – bab­cie, wska­zu­jąc na wiek, w któ­rym po­sia­da się wnu­ki). Przy­miot­nik „ba­bie” wska­zu­je na przy­na­leż­ność lub wła­ści­wość, uży­wa­my go rów­nież dzi­siaj, ale w for­mie „bab­skie” (bab­skie ga­da­nie, bab­skie łzy, bab­skie ki­no czy bab­ska li­te­ra­tu­ra) i ta for­ma do­ty­czy ko­biet w każ­dym wie­ku, nie tyl­ko sta­rych. Z pier­wot­nym zna­cze­niem mo­że­my spo­tkać się w wier­szu Kra­szew­skie­go (Był so­bie dziad i ba­ba, bar­dzo sta­rzy obo­je…). Mo­że być tak, że mie­nią­ce się w słoń­cu pa­ję­cze nit­ki przy­wo­łu­ją na myśl srebr­ne wło­sy star­szych ko­biet. To oczy­wi­ste sko­ja­rze­nie, ale nie je­dy­ne.

Do in­te­re­su­ją­cych wnio­sków mo­że do­pro­wa­dzić ana­li­za wy­stę­pu­ją­ce­go w ję­zy­ku nie­miec­kim okre­śle­nia Al­twe­iber­som­mer al­bo Al­ter­we­iber­so­mer (Alt – sta­ry; Al­ter – sta­rość; We­ib – ba­ba; Som­mer – la­to). Pol­skie „ba­bie la­to” mo­że być tłu­ma­cze­niem z ję­zy­ka nie­miec­kie­go. Cie­ka­wost­ką jest w tym okre­śle­niu rze­czow­nik We­ib, któ­ry mo­że wca­le nie być okre­śle­niem bab, ale mieć zwią­zek z We­ben (tka­nie). Jak wia­do­mo, tka­niem zaj­mo­wa­ły się w go­spo­dar­stwie ko­bie­ty, ba­by. Naj­pierw jed­nak trze­ba by­ło wy­ko­nać dość cięż­ką fi­zycz­nie pra­cę mię­dle­nia lnu. Od­by­wa­ło się to na prze­ło­mie wrze­śnia i pa­ździer­ni­ka. Ro­zgrza­ne pra­cą ko­bie­ty roz­bie­ra­ły się stop­nio­wo aż do pa­su­ją­cej bar­dziej do go­rą­ce­go la­ta lek­kiej bie­li­zny. Moż­li­we, że „ba­bie la­to” mia­ło być żar­to­bli­wym okre­śle­niem na czas, kie­dy cięż­ko pra­cu­ją­ce ko­bie­ty, mi­mo chło­dów, ko­rzy­sta­ły jesz­cze z let­nie­go odzie­nia.

Po­wią­za­nie We­ib i We­ben przy­wo­dzi na myśl jesz­cze jed­ną hi­po­te­zę. Pew­nie nie tyl­ko mnie tka­nie sko­ja­rzy­ło się z przę­dze­niem. A stąd już bli­sko do przą­dek – trzech sta­rych ko­biet zaj­mu­ją­cych się przę­dze­niem, strze­że­niem i prze­ci­na­niem ni­ci ludz­kie­go ży­wo­ta. Zna­ne są nam naj­le­piej ja­ko Moj­ry z grec­kich mi­tów (rzym­skie Par­ki), ale spo­tkać je moż­na w mi­to­lo­giach in­nych na­ro­dów i ba­śniach lu­do­wych (w mi­to­lo­gii skan­dy­naw­skiej Nor­ny – ol­brzy­mie wieszcz­ki pod­le­wa­ły świę­ty je­sion, drze­wo ży­cia, a ich po­ja­wie­nie się zmie­nia­ło ludz­kie lo­sy). Moż­li­we więc, że uno­szą­ce się w sło­necz­ne dni póź­ne­go la­ta pa­ję­cze ni­ci przy­wo­dziły na myśl przę­dzę ludz­kie­go ży­cia.

CZY INDIANIE MAJĄ COŚ WSPÓLNEGO Z NASZYMI BABAMI?

Zja­wi­ska at­mos­fe­rycz­ne zwią­za­ne ze zmia­na­mi za­cho­dzą­cy­mi w oko­li­cach rów­no­no­cy je­sien­nej są po­dob­ne na ca­łej pół­ku­li pół­noc­nej: po­go­da się uspo­ka­ja. Dzie­je się tak z po­wo­du względ­nej rów­no­wa­gi mię­dzy pół­ku­lą po­łu­dnio­wą, któ­ra już nie jest tak moc­no na­sło­necz­nio­na, a pół­ku­lą pół­noc­ną, któ­ra jesz­cze nie zdą­ży­ła się cał­kiem wy­chło­dzić. Ten przy­jem­ny okres u nas na­zwa­li­śmy ba­bim la­tem, na­to­miast w Ame­ry­ce Pół­noc­nej okre­śla­ny jest In­dian Sum­mer, czy­li in­diań­skim (al­bo in­dyj­skim!) la­tem. Dla­cze­go? Czy znaj­dzie się w gro­nie czy­tel­ni­ków ktoś, kto po­tra­fi przy­bli­żyć nam ety­mo­lo­gię te­go okre­śle­nia? Czy In­dia­nie (a mo­że Hin­du­si) ma­ją coś wspól­ne­go z na­szy­mi ba­ba­mi? 

PIĘKNA JESIEŃ ŻYCIA

Ze wszyst­kich pór ro­ku, któ­re na­tu­ral­nie przy­pi­su­je­my ko­lej­nym okre­som ludz­kie­go ży­cia, naj­le­piej przy­ję­ła się je­sień. To pięk­ny eu­fe­mizm na sta­rość – spo­wol­nie­nie ży­cio­we­go pę­du, tę­sk­no­ta za mło­do­ścią, nie­po­kój wy­wo­ła­ny zbli­ża­ją­cą się zi­mą… Ostat­nio się­ga­my tak­że w tym wy­pad­ku do okre­śle­nia „ba­bie la­to”. To ten czas w ży­ciu ko­bie­ty, kie­dy ja­śnie­je we­wnętrz­nym bla­skiem, kie­dy mą­drość do­świad­czeń po­zwa­la jej na zwol­nie­nie bie­gu, na dy­stans do świa­ta ze­wnętrz­ne­go i sie­bie sa­mej. Kie­dy ży­cie z sza­lo­ne­go za­mie­nia się w… po­god­ne. I tak ro­zu­mia­ne­go ba­bie­go la­ta ży­czę wszyst­kim ko­le­żan­kom.:)

Pi­sząc ten ar­ty­kuł, ob­fi­cie czer­pa­łam ze stro­ny Ob­cy ję­zyk pol­ski.